Łyżeczki, widelczyki, szczypce. Sztućce nieoczywiste

Sztućce są czymś tak oczywistym, że często nie zwracamy na nie uwagi. Wiadomo, że do pełnego, klasycznego posiłku podajemy łyżkę, nóż i widelec. Zazwyczaj to wystarcza. Czasami, jeszcze mała łyżeczka lub widelczyk do deserów. Okazuje się jednak, że sztućce w powszechnym użyciu są dopiero od XVII wieku. Pojawiły się najpierw na stołach możnych. Ludność biedniejsza posługiwała się tylko łyżkami. 

Historia sztućców

Jak już wspomnieliśmy, sztućce zaczęły być popularne stosunkowo późno. Trzeba także dodać, że mówimy tu o sztućcach w rozumieniu społeczeństw europejskich, czy ogólniej zachodnich. Na Bliskim Wschodzie, Azji czy Afryce potrawy spożywa się często bez potrzeby użycia noża, czy łyżki a pałeczki doskonale spełniają rolę widelców.

Widelec

Jak głosi legenda, widelce przywędrowały do Europy w XI wieku, wraz z wysoko urodzoną mieszkanką Bizancjum. Pierwsze wzmianki o widelcach stołowych pochodzą z Wenecji, która miała liczne kontakty z Cesarstwem Bizantyjskim. Dość nieoczekiwanie, widelec jako przedmiot ułatwiający jedzenie został potępiony przez Kościół. Widziano w nim symbol diabelskich wideł i sprzeczność z aktem stworzenia człowieka. Nie po to Bóg dał człowiekowi ręce, aby jadł widelcem. Z czasem, opinia ta straciła swe znaczenie, a widelce zaczęły królować na stołach kupców i możnowładców. 

Nóż stołowy

Nóż w trakcie posiłku jest wręcz niezbędny. Znakomicie dzieli większe kawałki dania, na porcje, jednocześnie jest pomocny w nakładaniu potraw na widelec. Korzenie noża stołowego nie są pewne. Jedna z opowieści wspomina o kardynale Richelieu, który chciał zapobiec wykorzystywaniu noży jako wykałaczek i kazał spiłować ostre końcówki noży. Druga wersja łączy z Ludwikiem XIV, który w obawie o swoje bezpieczeństwo nakazał podawać do posiłków zaokrąglone noże.  

Łyżka

To najstarszy, często znajdowany w wykopaliskach archeologicznych sztuciec. Często wykonywany z metalu, drewna, porcelany i kości słoniowej. Podstawowa wersja łyżki służy do spożywania pokarmów płynnych jak zupy czy potrawy z dużą ilością wywaru (np. ramen). Przez wieki, łyżki poszerzały swoją użyteczność. W zależności od wielkości, długości rączki, głębokości miseczki spotykamy łyżki i łyżeczki w każdym rodzaju jedzenia i picia. Łyżki do zup, łyżki wazowe (chochla), do sosów, do deserów, do sałat, do kawy (sposób podania i rodzaju kawy często wymaga osobnych rodzajów łyżek - np. inna do mokki, inna do latte).

Sztućce specjalnego przeznaczenia

Chcąc w sposób szczególny uczcić jakieś wydarzenie, czasami organizujemy przyjęcia z nadzieją, że zachwycimy gości jakością potraw, elegancją stołu i odświętną atmosferą. Warto się zapoznać z podstawowymi zasadami etykiety, której zachowanie zgodnie z zasadami savoir-vivre podniesie prestiż naszego spotkania. 

Warto znać takie zasady także wtedy, gdy jesteśmy gośćmi na wystawnym przyjęciu. Najłatwiejszym sposobem na użycie sztućców lub ich ułożenia jest zasada, że zaczynamy od sztućców skrajnych i kolejno używamy tych bliżej talerza. Kłopotem mogą być dania, gdzie używamy tylko jednego sztućca. No, ale w tym wypadku można dyskretnie poczekać i zerknąć na gospodarzy, bądź innych gości jak oni sobie radzą. 

Na początku przyjęcia zazwyczaj podaje się pieczywo. Nie wypada go kroić. Zasady mówią o łamaniu pieczywa. Zwyczaj ten wywodzi się z tradycji chrześcijańskiej, gdzie chleb utożsamiany był z ciałem Chrystusa i nie wolno było go kroić ostrym nożem. Dlatego też nóż do smarowania nie jest ostry i zazwyczaj jest szerszy od klasycznego noża obiadowego. 

Łyżki obiadowe z podłużną miseczką służą do jedzenia zup z dodatkami (np. makaron, warzywa, mięso), łyżki z okrągłymi miseczkami są przeznaczone do zup czystych lub kremowych (czysty barszcz, czy krem z groszku).

Klasyczne sztućce radzą sobie znakomicie z większością dań, jednak do steków, powinniśmy używać noży przeznaczonych do tego dania. Noże do steków charakteryzują się tym, że powinny być ostre i dodatkowo ząbkowane. Konsystencja dobrego steku wymaga odpowiednich narzędzi. 

W czasach kiedy gastronomia była uboga i zwyczaje dość siermiężne, do jedzenia ryb używano dwóch widelców. To błąd, do ryb mamy specjalne sztućce. Nóż do ryb jest tępy i dość szeroki. Nie służy do krojenia, ale do filetowania ryby na talerzu, oddzielania ości i skóry od mięsa. 

Największym wyzwaniem na wystawnym przyjęciu są skorupiaki. Raki, ślimaki, homary, ostrygi wymagają specjalnych sztućców, wręcz narzędzi do wydobycia smakowitej zawartości spod pancerza. 

Zasady dobrego zachowania i zwyczaje przy zastawionym stole są bardzo ciekawe i niosą ze sobą wiedzę, która łączy się z historią i kulturą. Dbajmy o nie, bo choć czasami mogą wydawać się archaiczne, to są ciekawe i zachowują naszą tożsamość.